Η Ιουδαϊκή αντίληψη περί Θεού και Λόγου του Θεού

Η Ιουδαϊκή αντίληψη περί Θεού και Λόγου του Θεού

Από τον πρόλογο του ευαγγελίου κατά Ιωάννη μαθαίνουμε πως «ο Λόγος είναι προαιώνιος και θείος, είναι ο δημιουργός του σύμπαντος κόσμου ... και ως μονογενής υιός, που είναι θεός και υπάρχει στους κόλπους του Πατρός, είναι ο μόνος ικανός να Τον φανερώνει και να Τον εξηγεί.»

Ο Ιωάννης, όπως και οι περισσότεροι μαθητές του Ιησού Χριστού, προερχόταν από ιουδαϊκό περιβάλλον, στο οποίο οι έννοιες «Θεός» και «Λόγος» ήταν γνωστές, αλλά όχι με τον τρόπο που τις παρουσίασε εκείνος.

Οι μεν Προφήτες είχαν αποκαλύψει αινιγματωδώς και καλυμμένως τη θεότητα του Λόγου, καθώς και του Πνεύματος, μολονότι ο περισσότερος ιουδαϊκός πληθυσμός κατ΄ οικονομία Θεού δεν είχε έλθει σε σαφή επίγνωση της Αγίας Τριάδος, για να μη περιπέσει σε πολυθεΐα, όπως αναπτύσσει ο άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης («Ιουδαίοις τοις εις πολυθεΐαν ρέπουσι νομοθετών ουκ εδοκίμασε διαφοράν προσώπων εισαγαγείν, ίνα και μη διάφορον φύσιν εν ταις υποστάσεσιν είναι δογματίσαντες, εις ειδωλολατρίαν εκκυλισθώσιν» PG 78, 589). Η αποστομωτική ερώτηση του ίδιου του Χριστού προς τους Φαρισαίους (Ματθ. 22, 41- 46), πώς δηλαδή είναι δυνατόν ο Δαυίδ να αποκαλεί τον Μεσσία Κύριό του, ενώ είναι απόγονός του (Ψαλμ. 109,1), δεικνύει την εν προκειμένω ακρίβεια των προφητειών περί της θεότητος του Μεσσία, τον οποίον άλλωστε η πρώιμη ιουδαιο-χριστιανική κοινότητα, το «ευσεβές λείμμα» του Ισραήλ, ταύτιζε με τον Λόγο, όπως και ο Ιωάννης. Η εισαγωγή της προς Εβραίους επιστολής του Παύλου (Εβρ. 1, 1-14), όπου καταρρίπτεται η προοπτική κατανόησης του Λόγου ως αγγέλου («τίνι γαρ είπέ ποτε των αγγέλων, Υιός μου ει σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε;»), είναι εξίσου ενδεικτική. Συνεπώς η ίδια Παλαιά Διαθήκη εμπεριέχει κεκρυμμένως την περί Θεού Λόγου και Αγίας Τριάδος διδασκαλία, αποκαλυμμένη όμως στους Προφήτες, καθώς ο Μωϋσής μίλησε στους συγχρόνους του περί του Μεσσίου (Ιω. 5,46), ο δε Αβραάμ είδε την εκ νεκρών Ανάστασή Του (Ιω. 8,56). Παρά την μεγάλη απόσταση που έλαβε η ιουδαϊκή ερμηνευτική από την χριστιανική στο τέλος του α΄ μ.Χ. αιώνα, ώστε να αποστασιοποιηθεί από τη χριστιανική διδασκαλία περί της Αγίας Τριάδος, περί της Θεότητος του Υιού και Λόγου, ωστόσο παρέμειναν ίχνη της αρχαίας αντιλήψεως περί του Λόγου του Θεού ως προσώπου, και όχι απλώς θείας λογικής, και μάλιστα ως προσώπου - αγγελιαφόρου του Θεού, και «αντιπροσώπου» Του.

Τα, γραμμένα από ιουδαϊκή σκοπιά, κείμενα που ακολουθούν, μας δείχνουν πώς αντιλαμβάνονται τα διάφορα ρεύματα του Ιουδαϊσμού τον Θεό και τον Λόγο του Θεού σήμερα, και πώς αναφέρονται στον Θεό και τον Λόγο Του τα Ταργκουμίμ, δηλαδή οι αραμαϊκές μεταφράσεις της εβραϊκής Αγίας Γραφής, τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι Ιουδαίοι της εποχής του Ιησού περισσότερο από τις εβραϊκές γραφές.

Ιδιαιτέρως το δεύτερο άρθρο, της Ιουδαϊκής Εγκυκλοπαιδείας, αν και προσπαθεί να αναγάγει τη χριστιανική περί Λόγου διδασκαλία στόν Ιουδαίο Φίλωνα και το ημι-ϊουδαϊκό φιλοσοφικό σύστημά του (ενός προσωπικού, ενυπόστατου, και θείου Λόγου), δεν μπορεί όμως να αποκρύψει το γεγονός, ότι είναι όχι ο Φίλων, αλλά τα ίδια τα Ταργκουμίμ που ονομάζουν Λόγο (Memra), αυτόν ακριβώς τον Οποίο ο παλαιός Ισραήλ γνώρισε στην ιστορία του ως τον «μεγάλης βουλής άγγελο» και προστάτη του, μηνύτορα του θείου θελήματος, ο οποίος θα κατερχόταν στην ανθρωπότητα ως ο «μεθ΄ ημών Θεός» (Eμμανουήλ), Μεσσίας «επί του θρόνου Δαυίδ» και ταυτοχρόνως «Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος» (Ησαΐας 9, 5.6). Οι σχετικές παρατιθέμενες παραπομπές στην ιουδαϊκή αραμαϊκή Βίβλο είναι πάρα πολύ εύγλωττες.

*********

1. Η Ιουδαϊκή αντίληψη περί Θεού

Πηγή: http://www.myjewishlearning.com/beliefs/Theology/God/God_101.shtml?p=0

Δεν υπάρχει μία και μοναδική Ιουδαϊκή αντίληψη περί Θεού.

Ο Θεός έχει περιγραφεί, έχει ορισθεί, και αναπαρασταθεί με διάφορους τρόπους και σε διάφορα έργα Εβραϊκής λογοτεχνίας, όπως επίσης και σε διάφορες ιστορικές στιγμές.

Περί Θεού

Ο Θεός είναι πέρα από κάθε ανθρώπινη κατανόηση, όμως αυτό δεν έχει εμποδίσει τους Εβραίους στοχαστές να προσπαθήσουν να περιγράψουν τον Θεό. Ο Ιουδαϊκός Θεός συναντάται με πολλά ονόματα και ευφημισμούς, αν και τα Βιβλικά ονόματα του Θεού παραδοσιακά προφέρονται μόνο μέσα σε θρησκευτικά δρώμενα.

Η πίστη σε ένα Θεό είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του Ιουδαϊσμού.  Ωστόσο, κάποια σημεία της Τορά φαντάζουν λιγότερο μονοθεϊστικά από άλλα σημεία. Επιπρoσθέτως, υπάρχουν και κάποια ελάσσονα ρεύματα ιδεών εντός του Ιουδαϊσμού, τα οποία δίνουν μικρή βαρύτητα στην σημαντικότητα της πίστης στον Θεό.

Προελεύσεις

Ο Θεός της Βίβλου έχει ένα πλήθος ρόλων και χαρακτηριστικών γνωρισμάτων, τα οποία συχνά βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Κατ’ αυτήν την έννοια, ο Θεός είναι σαν άνθρωπος – βιώνων μια ποικιλία συναισθημάτων, συχνά ευρισκόμενος σε δίλημμα ανάμεσα σε ανταγωνιζόμενες συμμαχίες και αξίες.  Ο Θεός της Βίβλου επικοινωνεί με τους ανθρώπους μέσω προφητών, και μάλιστα είναι και δεκτικός κριτικής.  Από τις ποικίλες Βιβλικές αναπαραστάσεις του Θεού, οι δύο που έγιναν ιδιαίτερα προεξέχουσες στην Ιουδαϊκή σκέψη είναι η μοναδικότητα του Θεού και ο ρόλος του Θεού ως δημιουργού του κόσμου.

Η κλασική ραββινική λογοτεχνία απεικονίζει τον Θεό με παρόμοιο τρόπο. Όμως, στα ραββινικά γραπτά, ο Θεός δεν επικοινωνεί πλέον με τους ανθρώπους μέσω προφητειών, και δεν θεωρείται πλέον ως μια άμεση νομική εξουσία. Μια από τις πλέον ριζοσπαστικές περιγραφές του Θεού μπορεί να βρεθεί μέσα στην λογοτεχνία heikhalot[1] – ένα πρώιμο σώμα μυστικιστικών κειμένων, το οποίο μάλιστα περιγράφει τις υλικές διαστάσεις του Θεού.  Αν και οι περισσότεροι Εβραίοι λόγιοι δεν δείλιαζαν να απεικονίζουν τον Θεό με ανθρώπινους όρους, ο Φίλων - φιλόσοφος του πρώτου αιώνα – ήταν μια εξαίρεση. Ενοποίησε την Ελληνική φιλοσοφία με τον Ιουδαϊσμό, και συνέλαβε την έννοια «Θεός» κατά έναν πιο αφηρημένο τρόπο.

Μεσαίωνας

Οι φιλόσοφοι του Μεσαίωνα αποχώρησαν από την μη-συστηματική θεολογία της Βιβλικής και ραββινικής λογοτεχνίας.  Φιλόσοφοι όπως ο Μαϊμονίδης εργάσθηκαν ακούραστα προκειμένου να κάνουν τα δικά τους φιλοσοφικά ενδιαφέροντα να συμπίπτουν με τις αλήθειες της Βίβλου.  Έγραψαν αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού και πάλεψαν με εδάφια μέσα στην Τορά που μοιάζουν να εκθέτουν την μοναδικότητα του Θεού.

Οι Μεσαιωνικοί μύστες – ή Καββαλιστές – επίσης δημιούργησαν συστηματικές θεολογίες.  Θεωρούσαν πως ο ίδιος ο Θεός – γνωστός ως ο Ein Sof, ή άπειρος – δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί ή να περιγραφεί.  Όμως, ο Θεός αποκαλύπτεται μέσα στα δέκα sefirot – θεϊκά χαρακτηριστικά ή δυνάμεις – και αυτή η ορώμενη μορφή του Θεού είναι η καταληπτή από την ανθρωπότητα.

Σύγχρονη εποχή

Η εκκοσμίκευση και οι αξίες του μοντέρνου κόσμου έχουν δημιουργήσει προκλήσεις για τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τον Ιουδαϊκό Θεό.  Οι Εβραίοι λόγιοι προσαρμόσθηκαν στον ορθολογιστικό οικουμενισμό της πρώιμης μοντέρνας φιλοσοφίας, με το να εστιάζουν στις ηθικές επιπλοκές της Ιουδαϊκής πίστης στον ένα Θεό.  Αργότερα, υπαρξιστές όπως ο Martin Buber εστίασαν στην εμπειρική σχέση μεταξύ ανθρώπων και Θεού.  Οι Mordecai Kaplan και Richard Rubenstein πήραν τις προκλήσεις του επιστημονικού νατουραλισμού και του Ολοκαυτώματος τόσο στα σοβαρά, ώστε απέρριψαν τον παραδοσιακό Ιουδαϊκό Θεό.

Τέλος, ο φεμινισμός έγειρε σοβαρά ερωτήματα πάνω στα προβλήματα ενός αρσενικού Θεού.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

2. Η Ιουδαϊκή αντίληψη περί Λόγου του Θεού

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια του Ιουδαϊσμού (Jewish Encyclopedia)

έκδοση του 1906, http://jewishencyclopedia.com/articles/10618-memra

Λήμμα: MEMRA (= "Ma'amar" ή "Dibbur," ή "Logos"):

Memra: «Ο Λόγος», με την έννοια του δημιουργικού ή κατευθύνοντος λόγου ή ομιλίας του Θεού, που φανερώνει την δύναμή Του στον κόσμο της ύλης ή στον νου. Όρος που χρησιμοποιείται ειδικά στο Ταργκούμ[2], ως υποκατάστατο του όρου «Κύριος», όταν πρέπει να αποφευχθεί κάποια ανθρωπομορφική έκφραση.

Βιβλικά Στοιχεία: 

Στην Γραφή, «ο λόγος του Κυρίου» συνήθως είναι δηλωτικό της ομιλίας που απευθύνεται σε πατριάρχη ή προφήτη (Γεν.15:1, Αριθ.12:6, 23:5, Α’ Σαμουήλ 3:21, Αμως 5:1-8), όμως συχνά υποδηλώνει τον δημιουργικό λόγο: «τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν» (Ψαλ.32:6, πρβλ.: «ὅτι αὐτὸς εἶπε καὶ ἐγενήθησαν» (Ψαλ.32:9), «ἐξαποστελεῖ τὸν λόγον αὐτοῦ καὶ τήξει αὐτά· πνεύσει τὸ πνεῦμα αὐτοῦ καὶ ρυήσεται ὕδατα.»  (Ψαλ.147:7). 

Με αυτή την έννοια λέγεται, «Εἰς τὸν αἰῶνα, Κύριε, ὁ λόγος σου διαμένει ἐν τῷ οὐρανῷ.» (Ψαλ.118:89). «Ο Λόγος», που ακούσθηκε και ανακοινώθηκε από τον προφήτη, συχνά έγινε – στην αντίληψη του προφήτη – μια αποτελεσματική δύναμη ξέχωρη από τον Θεό, όπως ήταν ο άγγελος ή αγγελιοφόρος του Θεού: «Ο Κύριος έστειλε λόγο ενάντια στον Ιακώβ, και έπεσε επάνω στον Ισραήλ.» (Ησ.9:8) {Σ.τΜ. μασοριτικό}. Επίσης «ἀπέστειλε τὸν λόγον αὐτοῦ καὶ ἰάσατο αὐτοὺς» (Ψαλ.106:20);

Προσωποποίηση του Λόγου - στην Απόκρυφη και Ραββινική γραμματεία: 

Ενώ στο Βιβλίο των Ιωβηλαίων, 12:22, ο λόγος του Θεού αποστέλλεται μέσω του αγγέλου στον Αβραάμ, σε άλλες περιπτώσεις γίνεται όλο και περισσότερο μια προσωποποιημένη αντιπροσώπευση:

«Διά του Λόγου του Κυρίου υπάρχουν τὰ ἔργα αὐτοῦ.» (Ecclus. [Σειράχ] 42:15)

«Ο Άγιος, ας είναι ευλογημένος, δημιούργησε τον κόσμο δια του Ma'amar (ομιλία) (Mek., Beshalla, 10, σχετ.Ψαλ.32:6).

Αρκετά συχνή είναι η έκφραση, ειδικά στην λειτουργία, «Εσύ ὁ ποιήσας τὰ πάντα ἐν λόγω σου καὶ τῇ σοφία σου κατεσκεύσασας ἄνθρωπον, ἵνα δεσπόζῃ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων» (Σοφία Σολ.9:1, πρβλ. «Ο Οποίος, δια των Λόγων Σου, έκανες τις εσπέρες να φέρνουν το σκοτάδι... Εσύ, ο Οποίος  ανοίγεις τις πύλες του ουρανού με την σοφία Σου»... «ο Οποίος, διά των λόγων Του δημιούργησε τους ουρανούς, και με την ανάσα του στόματός Του όλα τα αγγελικά τάγματά τους»...  μέσω «των λόγων του Οποίου όλα δημιουργήθηκαν»... όρα το «Daily Prayer-Book» (Βιβλίο καθημερινών προσευχών) του Σίνγκερ, σελ. 96, 290, 292).  Παρομοίως στο Δ' Εσδρας 6:38 («Κύριε, Συ είπες κατά την πρώτη ημέρα της Δημιουργίας: 'Γεννηθήτω στερέωμα...» και «Ο λόγος Σου έχει εκτελέσει το έργο»). «ὁ σός, Κύριε, λόγος ὁ πάντα ἱώμενος.» (Σοφ.Σολομ.16:12); «ἀλλὰ τὸ ρῆμά σου τοὺς σοὶ πιστεύοντας διατηρεῖ.» (οπ.πρ. 16:26).

 Ιδιαιτέρως ισχυρή είναι η προσωποποίηση του λόγου στην Σοφία Σολ.8:15: «ὁ παντοδύναμός σου λόγος πήδησε κάτω ἀπό τον οὐρανό από τον βασιλικό σου θρόνο σαν φοβερός πολεμιστὴς.»

Η Μισνά (Mishnah)[3], σε αναφορά προς τα δέκα εδάφια στην Γένεση (Κεφ.1) που αρχίζουν με το «και είπεν ο Θεός», αναφέρεται στα δέκα "ma'amarot" (= "ομιλίες") διά των οποίων δημιουργήθηκε ο κόσμος.  (Abot τομ. 1· πρβλ. Γεν. R. 4:2: «Οι άνω ουρανοί κρατούνται μετέωροι διά του δημιουργικού Ma'amar»). Από κάθε λόγο ["dibbur"] που εκπορεύθηκε από τον Θεό δημιουργήθηκε ένας άγγελος (Ḥagiga 14a).

«Ο Λόγος ["dibbur"] δεν εκάλεσε ουδένα παρά τον Μωυσή» (Λευ.1:4, 5).

«Ο Λόγος» ["dibbur"] εξήλθε εκ της δεξιάς χειρός του Θεού και εκύκλωσε γύρω το στρατόπεδο του Ισραήλ» (Cant. R. i. 13).

Μέσα στο Ταργκούμ: 

Μέσα στο Ταργκούμ ο Memra εμφανίζεται συνεχώς ως εκδήλωση της θεϊκής δύναμης, ή ως αγγελιοφόρος του Θεού στην θέση του ίδιου του Θεού, ό,που η περίσταση δεν είναι σύμμορφη με το αξίωμα ή την πνευματικότητα του Θεού.

• Αντί του Γραφικού «και δεν πιστέψατε τον Κύριο» το Ταργκ. Δευτ.1:32 έχει «και δεν πιστέψατε στον Λόγο του Κυρίου»

• Αντί του «Εγώ ἐκδικήσω ἐξ αὐτοῦ» το Ταργκ. Δευτ.18:19 έχει «Ο Λόγος μου θα απαιτήσει (εκδίκηση) από εκείνον»

• Ο Memra, αντί του «Κυρίου» είναι πυρ αναλίσκον (Ταργκ. Δευτ. 9:3; πρβλ. Ταργκ.Ησα.30:27).

• Αντί του «Κύριος επάταξε τον λαόν» (Εξοδ.32:35) το Ταργκ. Γιερ. λέει «Memra ἐπάταξε τὸν λαὸν»

• «Ο Memra τον χτύπησε (τον Ουζά)» (Β΄ Σαμ. 6:7; πρβλ. Ταργκ. Α΄ Βασ. 18:24; Ωσ. 13:14 και άλλους.)

• Δεν είναι ο «Θεός» αλλά «ο Memra» που συναντά ο Μωυσής στο Ταργκ. Εξ.14:17 (Ταργκ. Γιερ.«η Σεκινά» (Shekinah)[4] πρβλ. Ταργκ. Εξ. 25:22: «Θα διατάξω τον Memra μου να είναι εκεί»)
• «Θα σε σκεπάσω με τον Memra μου» αντί «τη χειρί μου» (Ταργκ. Εξ. 33:22).

• Αντί του «προσοχθιεῖ ἡ ψυχή μου ὑμῖν»,  «ο Memra μου θα σας απορρίψει» (Ταργκ. Λευ. 26:30, πρβλ.Ησα.1:14, Ιερ.6:8, Ιεζ.23:18).
• «Η φωνή του Memra» αντί του «Θεού» είναι που ακούστηκε (Γεν.3:8; Δευτ.4:33, 36; 5:21; Ησα. 6:8; κ.α.).
• Εκεί που ο Μωυσής λέει «κἀγὼ εἱστήκειν ἀνὰ μέσον Κυρίου καὶ ὑμῶν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ» (Δευτ.5:5), το Targum έχει, «ανάμεσα στον Memra του Κυρίου και υμών»
• Και το «σημεῖόν ἐστι παρ᾿ ἐμοὶ καὶ ἐν ἐμοὶ» γίνεται το «σημείο ανάμεσα στον Memra Μου και εσάς» (Εξ.31:13, 17,  πρβλ.Λευ.26:46, Γεν.17:2, 7,10,  Ιεζ.20:12).
• Όχι «ο Θεός», αλλά «ο Memra» έρχεται στον Αβιμελέχ στον ύπνο (Γεν.20:3), και στον Βαλαάμ (Αριθ.23:4).
• Ο Memra συντρέχει και συνοδεύει τον Ισραήλ, κάνοντας θαύματα για αυτούς (Ταργκ. Αριθ.23:21, Δευτ.1:30, 33:3, Ταργκ. Ησα.58:14, Ιερ.31:1, Ωσ. 9:10 [πρβλ.11:3, «ο αγγελιαφόρος-άγγελος»]).
• Ο Memra προπορεύεται του Κύρου (Ησα.45:12).
• Ο Κύριος ορκίζεται διά του Memra Του (Γεν. 21:23, 22:16, 24. 3; Εξ. 32:13; Αρ. 14:30; Ησα. 45:23; Ιεζ. 20:5; και άλλοι.).
• Είναι ο Memra Του που μετανοεί (Ταργκ. Γεν. 6:6, 8:21; Α΄ Σαμ. 15:11, 35).
• Όχι «η χειρ Του», αλλά «ο Memra Του εθεμελίωσεν την γην» (Ταργκ. Ησα. 48:13); Για χάρη του Μεμρά Του ή του Ονόματός Του δρα (οπ.πρ. 48:11; Β΄ Βασιλειών 19:34).
• Μέσω του Memra ο Θεός στρέφεται στο λαό Του (Ταργκ. Λευ. 26:90 {Σ.τ.Μ. μάλλον εννοεί το 26:9, καθώς δεν υπάρχει 90} Β΄Βασιλειών 13:23), γίνεται η ασπίδα του Αβραάμ (Γεν. 15:1), και είναι με τον Μωυσή (Εξ. 3:12; 4:12, 15) και με τον Ισραήλ (Ταργκ. Γιερ. στο Αρ. 10:35, 36; Ησα. 63:14).
• Έναντι του Memra, όχι του ίδιου του Θεού, αμαρτάνει ο άνθρωπος (Εξ. 16:8, Αρ. 14:5; Α’ Βασιλ. 8:50; Β΄Βασιλ. 19:28; Ησα. 1:2, 16; 45:3, 20; Ωση. 5:7, 6:7; Ταργκ. Γιερ.to Λευ. 5:21, 6:2; Δευτ. 5:11)
• Εν τω Memra Του θα δικαιωθεί ο Ισραήλ (Ταργκ. Ησα. 45:25)
• Με τον Memra παραμένει σε κοινωνία ο Ισραήλ (Ταργκ. Ιησ.Ναυή 22:24, 27);

• Τον Memra πιστεύει κι εμπιστεύεται ο άνθρωπος (Ταργκ. Γεν. 15:6; Ταργκ. Γιερ.Εξ. 14:31; Ιερ. 39:18 και 49:11 {Σ.τ.Μ. όπου στο μασοριτικό λέει «οι χήρες ας ελπίζουν στον Memra Του»}.

Μεσιτεία. 

Όπως η Σεκινά, (πρβλ.Ταργκ. Αριθ.23:21), ο Memra είναι ανάλογα η εκδήλωση του Θεού.

• «Ο Memra φέρνει τον Ισραήλ κοντά στον Θεό και κάθεται στον θρόνο Του δεχόμενος τις προσευχές του Ισραήλ» (Ταργκ. Γιερ.- Δευτ.55:7).
• Προστάτευσε τον Νώε από τον κατακλυσμό (Ταργκ. Γιερ.– Γεν.7:16)
• Και προκάλεσε τον διασκορπισμό των εβδομήντα εθνών (όπ. πρ.11:8)
• Είναι ο προστάτης του Ιακώβ (Γεν.28:20-21, 35:3)
• Και του Ισραήλ (Ταργκ. Γιερ.– Εξ.12:23, 29)
• Κάνει όλα τα θαύματα στην Αίγυπτο (οπ. πρ. 13:8, 14:25)
• Σκληραίνει την καρδιά του Φαραώ (οπ. πρ. 13:15)
• Προπορεύεται του Ισραήλ μέσα στην έρημο (Ταργκ. Γιερ.– Εξ.20:1)
• Ευλογεί τον Ισραήλ (Ταργκ. Γιερ.– Αριθ.23:8)
• Πολεμά για τον λαό (Ταργκ. Ιησ. 52:7, 10:14, 23:3).
• Στην διακυβέρνηση της μοίρας των ανθρώπων ο Memra είναι ο αντιπρόσωπος του Θεού (Ταργκ. Γιερ.– Αριθ.27:16),
• Το ίδιο και στην δημιουργία του κόσμου. (Ησα.45:12)
• Και στην απόδοση δικαιοσύνης (Ταργκ. Γιερ.– Αριθ.33:4).
• Έτσι, και στο μέλλον, ο Memra θα είναι ο Παράκλητος (Ταργκ. Ησα.66:13):
• «Τη Σεκινά Μου θα θέσω μεταξύ υμών, ο Memra Μου θα είναι μεθ’ υμών ως μια θεότητα λυτρωτική, και θα είσθε λαός άγιος» (Ταργκ. Γιερ.– Λευ.22:12).
• «Ο Memra μου θα είναι σ’ εσάς σαν καλός ζευγολάτης που βγάζει το ζυγό από τους ώμους των βοδιών». «Ο Memra θα βρυχηθεί για να συγκεντρώσει τους εξορίστους» (Ταργκ. Ωσ. 11:5, 10).
• Ο Memra είναι «ο μάρτυς» (Ταργκ. Γιερ.29:23);
• Θα είναι στον Ισραήλ ως πατέρας (οπ. πρ.31:9)
• Στον Memra θα βρεθεί η λύτρωση» (Ταργκ. Ζαχ.12:5).
• «Ο Άγιος Λόγος» ήταν το θέμα των ύμνων του Ιώβ (Δοκιμασία Ιώβ, 12:3, εκδ. Kohler).

Ο Λόγος

Είναι δύσκολο να ειπωθεί κατά πόσο η ραββινική αντίληψη περί του Memra, που τώρα χρησιμοποιείται ως ένα παράλληλο της θεϊκής Σοφίας και πάλι ως ένα παράλληλο της Σεκινά, είχε έρθει κάτω από την επιρροή του Ελληνικού όρου «Λόγος», που είναι δηλωτικός και του λόγου και της λογικής, και ίσως - εξ αιτίας των Αιγυπτιακών μυθολογικών ιδεών - είχε προσλάβει μέσα στο φιλοσοφικό σύστημα του Ηράκλειτου, του Πλάτωνος και της Στοάς την μεταφυσική έννοια μιας κοσμο-δημιουργικής και κοσμο-διαχεόμενης νοημοσύνης (όρα Reizenstein, "Zwei Religionsgeschichtliche Fragen," 1901, σελ.83-111; πρβλ. Aall, "Der Logos," καθώς και την λογοτεχνία περί Λόγου από τον Schürer, "Gesch." i.3, σελ.542-544).

Ο Memra ως κοσμική δύναμη έδωσε στον Φίλωνα τον ακρογωνιαίο λίθο πάνω στον οποίον οικοδόμησε την ιδιάζουσα ημι-Ιουδαϊκή φιλοσοφία του. Ο «θεϊκός νούς» και «η εικόνα» και «πρωτότοκος υιός» του Θεού, «ο αρχιερέας», «μεσίτης» και «παράκλητος» της ανθρωπότητας, το «αρχέτυπο του ανθρώπου» του Φίλωνα, έστρωσαν τον δρόμο για τις Χριστιανικές αντιλήψεις περί της Ενσαρκώσεως («ο Λόγος σαρξ εγένετο»), και περί της Τριάδος. Ο Λόγος, τον οποίον «ο άναρχος πατήρ δημιούργησε καθ’ ομοίωσίν Του ως εκδήλωση της δυνάμεώς Του» εμφανίζεται στο Γνωστικό σύστημα του Μάρκου (Ειρηναίος, Κατά των Αιρέσεων, 1:14). 

Στην λειτουργία της αρχαίας Εκκλησίας, την υιοθετημένη από την Συναγωγή, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πόσο συχνά ο όρος «Λόγος» - με την έννοια του Λόγου δια του Οποίου ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο, ή γνωστοποίησε τον Νόμο του ή τον εαυτόν Του στον κόσμο – αλλάχθηκε, σε «Χριστός» («Αποστολικές Διαταγές» («Apostolic Constitutions»[5]) 7:25-26, 34-38, κ.α.).

Πιθανώς εξ αιτίας του χριστιανικού δόγματος, έξω από την φιλολογία του Ταργκούμ, η ραββινική θεολογία χρησιμοποίησε ελάχιστα τον όρο «Memra».

-----------------------------

Επιλογή των κειμένων, μετάφραση από την αγγλική και επιμέλεια: Αικατερίνη Νικολοπούλου και Μαρία Δημητριάδου

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Συναντάται και ως Hekhalot και Heichalot (από την εβραϊκή λέξη για τα παλάτια).

[2] Ταργκούμ (πληθ. Ταργκουμίμ), που στα αραμαϊκά σημαίνει «μετάφραση», λέγονται οι παραφράσεις της Παλαιάς Διαθήκης που έγιναν μετά τον εξαραμαϊσμό της εβραϊκής γλώσσας. Τα σπουδαιότερα ταργκουμίμ που έχουμε σήμερα είναι αυτά του Onkelos, του Γιερουσαλμί ή Ψευδοϊωανάθαν, του Γιερουσαλμί Β’, του Γιερουσαλμί Γ’ και το «Σαμαρειτικό»  (Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Targum ). Στο παρόν άρθρο παρατίθονται αποσπάσματα του Ταργκούμ Onkelos και του Γιερουσαλμί (όπου υπάρχει η συντόμευση Γιερ.)

[3] Η Μισνά είναι μια συλλογή, αρχικά προφορικών νόμων, από περίπου 120 νομοδιδασκάλους, που συμπληρώνουν και υπομνηματίζουν τους γραπτούς νόμους. Η κωδικοποίησή της ολοκληρώθηκε γύρω στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. (Βλ. http://el.wikipedia.org/wiki/Ταλμούδ)
Είναι η πρώτη σημαντική γραπτή σύνταξη των εβραϊκών προφορικών παραδόσεων που είναι γνωστές ως «Προφορική Τορά» και το πρώτο μεγάλο έργο της Ραββινικής γραμματείας. Το μεγαλύτερο μέρος της Μισνά είναι γραμμένο στα μισναϊκά Εβραϊκά, ενώ ορισμένα τμήματα είναι στα αραμαϊκά. (Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Mishnah)

[4] Shekhinah , Shekinah, Shechinah, Shechina, or Schechinah, είναι η μεταγραφή στην αγγλική μιας εβραϊκής λέξης που σημαίνει τόπος διαμονής, κατοικία, ή μόνιμο ενδιαίτημα, και δηλώνει κατοίκηση και μόνιμη διαμονή της Θείας παρουσίας του Θεού. (Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Shekhinah)

[5] Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Apostolic_Constitutions