Ο ΜΕΓΑΣ ΦΩΤΙΟΣ (820-891)

Η καταγωγή του.

Ο πατέρας του σπαθάριος δηλαδή αξιωματικός της αυτοκρατορικής φρουράς. Σπαθάριοι ήταν και τα δύο του αδέλφια Σέργιος και Κωνσταντίνος, ενώ τα άλλα δύο, ο Ταράσιος και ο Θεόδωρος ήταν πατρίκιοι. Ο παπούς του ήταν αδελφός του πατριάρχη Κων/πόλεως Ταρασίου. Ο δε αδελφός της μητέρας του είχε σύζυγο τον αδελφό της βασίλισσας Θεοδώρας.

Αξιώματα Φωτίου

Ο ίδιος ο Φώτιος υπήρξε σπαθάριος και αργότερα πρωτοσπαθάριος (αρχηγός της σωματοφυλακής).

Αργότερα έγινε συγκλητικός, επελέγη δε και για το διπλωματικό σώμα. Στο διπλωματικό σώμα έγινε ασηκρίτης (a secretis=ο εξ απορρήτων). Αργότερα πρωτασηκρίτης, δηλαδή αρχηγός του αυτοκρατορικού διπλωματικού σώματος ή με σημερινή ορολογία υπουργός των εξωτερικών. Στάλθηκε από τον Μιχαήλ τον Γ´εις Μέση Ανατολή και Αρμενία για να προετοιμάσει το έδαφος να εκχριστιανισθούν οι Μουσουλμάνοι. Φυσικά τον εκχριστιανισμό τον εκτελούσε ως πνευματική υπόθεση και όχι ως πολιτική. Επιτυχία του Φωτίου είναι και ο εκχριστιανισμός των Σλαύων με τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο. 

Υπήρξε επίσης καθηγητής στη Μαγναύρα και δάσκαλος των βασιλοπαίδων Βασιλείου του Α´. Μαθητής του υπήρξε ο Λέων ΣΤ´ο σοφός.

Ήταν εξαίρετος φιλόλογος.

   Έγραψε την «Μυριόβιβλο» ή «Βιβλιοθήκη», που περιέχει κρίσεις για 280 συγγραφείς της εκκλησιαστικής και της θύραθεν παιδείας και αποσπάσματα από έργα τους. Η «Βιβλιοθήκη» είναι αφιερωμένη στον αδελφό του Φώτιου Ταράσιο με σκοπό να μεταδώσει στον αδελφό του τις γνώσεις του από τα βιβλία που κατά καιρούς είχε διαβάσει, ώστε αυτός να παρηγορηθεί για την απουσία του Φώτιου στη Βαγδάτη. Ωστόσο η συστηματικότητα του έργου προδίδει μακρόχρονη εργασία και κράτηση σημειώσεων από βιβλία που ο Φώτιος είτε είχε στην κατοχή του, είτε είχε πιθανόν δανειστεί. Το έργο πολλών από αυτούς τους συγγραφείς δεν σώθηκε μέχρι τις μέρες μας και έτσι μόνο χάρη στο Φώτιο έχουμε αποσπάσματα από τους Κτησία, Κόνωνα, Μέμνονα και τα χαμένα βιβλία του Διόδωρου.

Επίσης το λεξικό «Λέξεων Συναγωγή», έργο πολύτιμο, γιατί ο ο Φώτιος είχε υπόψη του λεξικά που κατόπιν χάθηκαν. Το λεξικό αυτό είχε υπόψη του και ο συγγραφέας του Μεγάλου Ετυμολογικού και ο Σουίδας.

Μαζί με τον ιερό Χρυσόστομο (4ος αιώνας) και τον Ευστάθιο αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης (12ος αιώνας) είναι εκ των μεγαλυτέρων στα γράμματα, εκ των μεγαλυτέρων ερμηνευτών και εφάμιλλοι των αρχαίων μεγάλων γραμματικών της θύραθεν γραμματείας. Ο Χρυσόστομος ερμήνευσε τη Γραφή, ο Ευστάθιος τα έπη του Ομήρου, ο δε Φώτιος ερμήνευσε και σχολίασε και μέρη της Γραφής, αλλά και πλείστα όσα έργα της θύραθεν γραμματείας.

Ήταν μεγάλος θεολόγος.

Έγραψε τα «Αμφιλόχια», που απευθύνονται στον μητροπολίτη Κυζίκου Αμφιλόχιο και απαντούν σε ερμηνευτικά και θεολογικά θέματα.

Επίσης τον «Νομοκάνονα», που είναι συλλογή αποστολικών και συνοδικών κανόνων. Θεωρείται πατήρ του κανονικού δικαίου.

Κατά άποψη σοβαρού ερευνητού ακόμη και τα “Βασιλικά” ή “Εξηκοντάβιβλος” -νομοθετικό σπουδαίο έργο που αποδίδεται στον μαθητή του Λέοντα ΣΤ´- είναι έργο του ιερού πατρός.

«Κατά Μανιχαίων»

«Περί της του Αγίου Πνεύματος μυσταγωγίας»

Γύρω στις 263 επιστολές

Ομιλίες διάφορες.

Τα έργα του Φωτίου έχουν εκδοθεί στην Patrologia Graeca του Migne, τόμοι 101-104.

Η ζωή του

Η διαμάχη ανάμεσα στον πατριάρχη Ιγνάτιο και τον Καίσαρα Βάρδα, θείο του νεαρού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ', έφερε το Φώτιο στο ανώτατο εκκλησιαστικό αξίωμα σε ηλικία 38 ετών. Ο Ιγνάτιος συνελήφθη, φυλακίστηκε και καθαιρέθηκε το 858, ενώ ο Φώτιος ανήλθε από λαϊκός όλους τους βαθμούς της ιερωσύνης μέσα σε έξι μέρες και εξελέγη πατριάρχης στη θέση του.

Η αντιπαλότητα του Φώτιου με τους Στουδίτες μοναχούς οδήγησε τους υποστηρικτές του Ιγνατίου στη Ρώμη, για να ζητήσουν τη βοήθεια του πάπα Νικόλαου Α΄. Ο Νικόλαος αρνήθηκε να απαντήσει θετικά στις επιστολές που είχε λάβει από τον αυτοκράτορα και τον ίδιο το Φώτιο και να επικυρώσει την εκλογή του, αν και οι απεσταλμένοι του στην Κωνσταντινούπολη είχαν συναινέσει στην εκλογή. Το 863 αναθεμάτισε και καθαίρεσε το Φώτιο, ο οποίος επίσης ανταπάντησε με αναθεματισμό. Ο Φώτιος επικαλέστηκε την προσθήκη του Filioque στη λατινική εκδοχή του Συμβόλου της Πίστεως, για να κατηγορήσει τον Πάπα για αίρεση, στα αίτια όμως του σχίσματος πρέπει να προσθέσουμε και την αξίωση του Πάπα για το πρωτείο καθώς επίσης και την επιδίωξη της Ρώμης να ελέγξει τα εκκλησιαστικά πράγματα της νεοσύστατης Βουλγαρικής Εκκλησίας.

Στην πρώτη αυτή φάση της πατριαρχείας του Φώτιου συντελέστηκε και η αποστολή στη Μοραβία των αδελφών Κωνσταντίνου και Μεθόδιου καθώς και η βάπτιση του Βούλγαρου βασιλιά Βόγορη (Boris) με ανάδοχο τον αυτοκράτορα Μιχαήλ, συνεπώς και η ίδρυση της πρώτης βουλγαρικής εκκλησίας.

Ο προστάτης του Φώτιου Καίσαρας Βάρδας δολοφονήθηκε το 866 όπως και ο αυτοκράτορας Μιχαήλ το 867 από το στενό συνεργάτη του Βασίλειο ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο και υπήρξε ο ιδρυτής της Μακεδονικής Δυναστείας. Ο Φώτιος καθαιρέθηκε από το θρόνο και εξορίστηκε, όχι τόσο ως προστατευόμενος του προηγούμενου αυτοκράτορα, αλλά κυρίως επειδή ο Βασίλειος αναζητούσε τη συμμαχία του Πάπα και του Δυτικού Αυτοκράτορα. Ο Ιγνάτιος επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο στις 23 Νοεμβρίου 867, αλλά οι σχέσεις του με τον εξόριστο Φώτιο φαίνεται ότι βελτιώθηκαν και έτσι γύρω στο 876 ο Φώτιος ανακλήθηκε από την εξορία και του ανατέθηκε η εκπαίδευση των παιδιών του αυτοκράτορα. Μετά το θάνατο του Ιγνάτιου τον Οκτώβριο του 877 ο Φώτιος επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο.

Αυτή τη φορά ο Φώτιος απέκτησε την τυπική αποδοχή και της Δύσης. Στη σύνοδο που συγκλήθηκε το Νοέμβριο του 879 στην Κωνσταντινούπολη και επικύρωσε την τοποθέτησή του συμμετείχαν και οι λεγάτοι του Πάπα Ιωάννη Η΄. Οι δογματικές διαφωνίες δεν αντιμετωπίστηκαν, απλώς μπήκαν στο περιθώριο, και η Βουλγαρική Εκκλησία ήδη από το 870, επί Ιγνατίου, είχε αναγνωριστεί ως αυτοκέφαλη. Η αναγνώριση αυτή ήταν αρκετή για να ικανοποιήσει την πολιτική επιδίωξη του Βούλγαρου βασιλιά Βόρη και έτσι η Βουλγαρία απομακρύνθηκε από τη λατινική σφαίρα επιρροής.

Όταν ο Βασίλειος Α' πέθανε το 886, τον διαδέχτηκε ο γιος του Λέων ΣΤ' παρά την αντίθετη επιθυμία του πατέρα του. Ένα από τα μέτρα του νέου αυτοκράτορα για να εδραιωθεί πολιτικά περιστοιχιζόμενος από πρόσωπα της εμπιστοσύνης του ήταν και η εκ νέου απομάκρυνση του δασκάλου του Φώτιου από τον πατριαρχικό θρόνο. Στη θέση του τοποθετήθηκε ο ανήλικος αδελφός του αυτοκράτορα Στέφανος μόλις 16 ετών, μαθητής κι αυτός και βαπτιστικό του Φωτίου.

Η εκλογή του Στεφάνου υπήρξε η πιο τραγική εκλογή πατριάρχου που έγινε ποτέ από επέμβαση της αυτοκρατορικής εξουσίας με αφάνταστα οικτρά αποτελέσματα. Ο Φώτιος εξορίστηκε, εις μονή Αρμινιανών, όπου 6 Φεβρουαρίου του 891 κοιμήθηκε εν Κυρίω σε ηλικία 71 ετών.

•  

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ

www.pmeletios.com